Saturday, May 11, 2024

Nu Hmangaihna a lawmawm em!

 Hla duh tak mai ka nei a, 'Nute Ni' apiangin kan sa thin. Chu hla chu ‘Lalpa ah lawm fo rawh u’ Mary Elizabeth Servoss-i hla-thluk hmanga Captain Tualgo, Manipur atanga the Salvation Army Officer kan neih hmasak berin, Nute Ni puala a phuah a ni. Chu hla “Nu Hmangaihna a lawmawm em!” tih chu India Eastern Territory a Y.P. Corps naupangte hla chuam, Nute Ni apianga ‘Lawm entir nan hei ka pe che’ ti chunga kan nute zah leh hmangaih taka pangpar bawr kan hlanna hla a ni. Nute Ni ti hluzualtu, hlim leh lawm taka fate’n an nute an chawimawina a ni.

Lushai Hills Salvationists te’n hun rei tawh tak atang khan Nute Ni hi an lo hmang tawh a. Sipai Tlangau kaltlanga ziaka kan hmuh theih chinah kum 1936 kuma Pu Darnghaka YPSM (Colonel Lalhlimpuii TPWM pu) in Thiltlang Corps-a Nute Ni an hman chanchin a ziah chu a bengvarthlak hle. Hetih laia an Commanding Officer chu Sr. Captain Lalkaithanga a ni nghe nghe a, Corps pum thlalak pawh hmuh tur a awm. Thiltlang Corps CSM hi an khaw lal Thanzama Sailo (Major Saibuanga pa) a ni.


[Thiltlang Corps 1934]

Nute Ni hla Captain Tualgo phuah chu kan hlabu No. 471 na ah a awm. He hla kan han sa a, ‘Lawm entir nan hei ka pe che, ka nu, I hmangaihna avangin’ tih paha kan pangpar bawr nalh tak mai kan nute kan han hlan hian ‘Nute Ni’ hlimawmna leh ngaihhlutawmna a belhchhah thin. ‘I zarah lei hi ka tan vanram tlafual a lo chang’, ti a han chhunzawm mai te pawh a chakawm thin a ni.



Kumin Nute Ni kan lo thlen hian, Nute Ni hla hlu tak min phuahsaktu chanchin han tarlan hi inhmeh riauvin ka hria. Ziaka dah a awm chiahlo na a, Commanding Officer nia a thawh hmasakna ber Khawlian Corps-a a awmlai 1938-1947 bawr vela a phuah anih a rinawm. A chhan chu he hmunah hian naupangte leh nute chawikanna turin a theihtawp a chhuah a ni.

Captain Tualgo hi September ni 7, 1932 khan Pu Zulawma, Pu L.Keivom IFS (Rtd.) thuziah ‘Kraws Sipai mal tla’ tih atanga a chanchin kan hriat te nen khan the Salvation Army-ah an inpe a. A thenrualte hnenah Manipur-a the Salvation Army din ngei tura intiamin, kum 1935 khan Calcutta-ah Officer Training College lut turin a kalsan a. Training-a lut tur hian kum 3 lai a nghak a, chumi chhung chuan inhlawh chawpin Pharmacist a training. A thiamna hian a rawngbawlna zelah nasa takin a pui a ni.

October ni 2, 1937 khan “Guardians of the Covenants’ session-ah Officer Training College a lut ve thei ta a, July ni 28, 1938 khan ka pi duhtak Major Khualzingi leh a thiannu Pi Buangi te nen commission an ni. Anni pahnih hi Captain Ngeni (trained nurse) leh Captain Zami (trained office assistant) te hnu-a single officer hmeichhia kan neih hmasakte an ni a, Pi Buangi phei chu kum 107 mi niin, hrisel takin tun thleng hian a la dam nghe nghe a ni. Hmeichhe awm tha duhlo enkawlna hmun Behela Girls Home, Calcutta chu an rawngbawlna bul tanna a ni.



Manipur-ah hna tan phalna hmuh anih tak loh ah chuan, Captain Tualgo chu Khawlian Corps-a Commanding Officer tura ruat a ni a. A hun awl apiangah naupangte chu A AW B a zirtir thin a, Chawlhni tlai hunawlah nuho a zirtir bawk a, hamthatna hmuhbelh engmah nei lovin. Damdawi lam a lo thiam avangin nu ho chu pumchhunga nau chanchin hriat dan leh, nau chhar dante a zirtir bawk a ni.

Ngopa Corps lamah sawn a ni leh ta a, chutah pawh chuan Middle Anglo Vernacular School tlusawp tawh chu din tha leh in zirtir hna a thawk a, an khaw chhehvel atangin naupangte zir turin an lo kalkhawm thin; hlawh belh engmah a nei lo. A fapa Ginkhopao chu he school atanga pawl VI pass chhuak hmasaber a ni.

Ngopa khuaa a awmlai hian Calcutta-ah General Albert Osborn a lokal avanga a zin chu, vanduaithlak takin a haw lam train-ah tuihri in a man ta hlauh mai a. January ni 22, 1949 khan Ropuinaah Kaisang in Pa hnenah a lo chawl ta a, Calcutta thlanmualah phum a ni.

Manipur-a the Salvation Army din a nghahhlelh em em chu, a thih hnu May ni 23, 1952 khan a lo hlawhtling ve ta. A khawvel khualzin hun a tawi hle nachungin Corps Cadet-a a chher mi 8 laiin a hnung zuiin Officer an ni. Chu mai ni lovin, hla chuai ngai tawhlo tur min hnutchhiah a, Nute Ni apianga a hlaphuah kan sak hian Captain Tualgo chanchin, mahni hrehawm pawisa lova Pathian hnena a inpumpekna hian thang leh thar thlengin thu a la sawi chhunzawm zel dawn a ni.

Jean Ralte

[Sipai Tlangau May 2024 issue]

No comments:

Post a Comment